Çünkü Duygularını Tanımak Önemli…

Hayatımda ilk kez Barbie evi gördüğümde 9 yaşındaydım ve aklımı oynatmıştım. Daha önce hiçbir şeye sahip olmayı bu kadar istememiştim ve fakat annemler almamışlardı, iki sebepten: (1) Benim o zamanki çocuk aklımın bile kabul edeceği kadar mantıksız bir şekilde pahalıydı. (2) O zamanki çocuk kalbimin hiç duymak istemediği bir gerçekle yüzleşmek üzereydim: Artık “bebeklerle oynamak için” büyüyordum.

Barbie furyasının yaygınlaşması, bebeklerin ve aksesuarlarının daha erişilebilir olması benim ilerleyen yaşlarıma denk gelir. Kızkardeşimin çokça Barbie’si oldu sonra, ve ona bir sürü elbiseler falan da dikildi ama ben “artık genç kız oluyor olduğum için” onlarla uzaktan ya da çaktırmadan oynadım ve hiçbir zaman da doya doya oynayamadım.

Çocukların kendi duygularını, düşüncelerini, isteklerini, fikirlerini ifade etmelerinin çok da teşvik edilmediği bir toplumda büyüdük. Aramızda “Su küçüğün, söz büyüğün” sözünü bilmeden, “Büyükler konuşurken küçükler susar” diye duymadan büyüyen yoktur herhalde…

35 yaşımdan sonra, terapi sayesinde duygularımla bağlantıya geçip kendimi daha iyi tanıyabilmeye, daha iyi ifade edebilmeye başlayan bir insan olarak çocuklarımın bunu, benim kadar gecikmeden yapabilmelerini çok önemsiyorum. Duygularını tanıyabilmelerini ve ifade edebilmelerini, hangi duygunun nasıl hissettirdiğini, vücutlarında ne gibi değişimlere yol açabildiğini bilmelerini istiyorum.

“Okuryazarlık” kelimesi farklı tamlamalarla kullanılıyor bugün. “Finansal okuryazarlık” deniyor, “Dijital okuryazarlık” deniyor. Bunun bir de “Duygusal okuryazarlık” boyutu olmalı… Duygularını tanımak, onları nasıl ifade edeceğini bilmek, gibi…

Tam da kendi duygularımı fark edip adlandırmaya başladığım bir dönemde, Uzm. Psikolog Ayben Ertem‘le ve onun hazırladığı duygu oyunlarıyla tanıştım… Yaklaşık bir sene önce “Duygu Dağarcığını Geliştiren Terapötik Oyunlar” diye de bahsetmiştim burada… O zamandan bu yana çok severek, hep birlikte iyileşerek oynuyoruz bu oyunları.

Fotoğraf geçen seneden…

Ayben’le oyunları üzerinden başlayan tanışıklığımız ara ara buluşmalara dönüşünce, bir buluşmamızda bu duygu oyunlarının ayrıntılarına girdik. Ve ortaya aşağıda özetlediğim sohbet çıktı.

“Çocukluğumuzda duygularımızı yaşamamıza, hele de bunları ifade etmemize pek izin verilmezdi” diyerek başladı oyunlarını anlatmaya Ayben… “Fazla gülme ayıp olur, sinirlenme, kızma, çok ayıp… 17. yüzyıldan farkı yoktu!“

Doğru. “Erkekler ağlamaz” gibi cinsiyetçi klişelerden tutun da, “Kocaman çocuk olmuşsun, hala [boşluğu siz doldurun] yapıyorsun/istiyorsun” gibi sınırlandırmalardan geçtik çoğumuz. Çocukken duyduğum şeyleri anne olunca da duymaya devam ettim: “Aaaa, hala parmak mı emiyor? Vaaa, hala pusete mi biniyorsun? Abi olmuşsun ama sen?”

Duygulardan bahsetmenin neden yeni bir kavram olduğunu sordum Ayben Ertem’e… Neticede, psikoloji bilminin “çok da eski değil canım, 100-150 senelik falan bi geçmişi” olduğunu duyuyoruz hep. Ayben, duyguların bahsinin Antik Yunan’a dayandığını anlattı. Duyguyu, ruhu kontrol etmek için verilen “zihinle içsel bir savaş” olarak tanımlarmış o dönemde insanlar… Plato’ya göre arzular “vahşi bir at” gibiymiş ve aklımız tarafından kontrol edilmeleri gerekirmiş.

Aklın, duyguları kontrol etmesi mümkün mü ki? 

Günümüze gelene kadar zihnin tanımının çok defa değişmiş. Duyguların bilinçten değil, bilinçaltından geldiği anlaşılmış. Beynimizin büyük bir kısmının bilinçaltından çalıştığını anlattı Ayben: “Düşüncelerimizin yüzde 95 ila 98’i bilinçaltından geliyor ve beyin tarafından fizyolojik tepkiler, davranış ve vücut tepkileri olarak dışa vuruyor. Bu şekilde hayatta kalıyoruz.”

Duygularını tanımanın neden bu kadar önemli olduğunu sordum ama aslında artık biliyorum. “Çünkü kendinle bağlantıda olursan, duygularını fark edersen, beklentilerini bilirsen, başkalarıyla da bağlantıya geçersin. Duyguları konuşmak, nasıl hissettiğimizi fark etmek bedenimizle de bağlantıya geçmemizi sağlar. ‘Anda olmak’ dediğimiz şey tam da budur.” Hepimizin arzuladığı bir şey değil mi bu zaten? Bir çeşit Nirvana!

16 senedir uzman psikolog olan Ayben Ertem, danışanlarıyla oyun oynamayı da çok seven bir aile ve oyun terapisti. Yıllar boyu, yurtdışından getirdiği oyunları Türkçeye çevirip üzerine etiketler yapıştırıp oynamış danışanlarıyla, çünkü Türkiye’de istediği oyunları bulamamış. “Duygu kartları yoktu bir kere, internetten yazdırıp kullanıyorduk” diyor. En sonunda “Bu böyle olmayacak” demiş ve yakın bir arkadaşının da tabiri caizse “gaz vermesiyle” Ayben ile Terapötik Etkinlikler iki sene önce ortaya çıkmış.

“Neden ‘terapötik’ oyunlar?” soruma soruyla yanıt veriyor Ayben: “Bir çocuğa ‘Sen ne zaman kızgın hissedersin? Kızgın hissettiğinde bedeninde ne olur?’ diye sorduğunda yanıt alabilir misin?” “Alamam” diyorum, “Yüzde 90 alamazsın” diyor o da… Ve ekliyor: “Ama oyun vasıtasıyla birçok şey öğrenebilirsin çocuktan.”

Oyun sayesinde duygularını ifade edebilir çocuk, konuşur. Duygu kartlarıyla konuşabilirsin onunla, bir duygu küpüyle bile konuşturabilirsin onu… Örneğin benim duygu kartlarımın kahramanı bir köpek… “Sence bu köpek nasıl hissediyor, ne olmuş da böyle hissediyor olabilir?” diye başlayarak “Peki sen böyle bir durumda kaldın mı? Sen nasıl hissettin?” diye devam edebilirsin mesela..

Böyle anlatınca nasıl duyuluyor bilmiyorum ama akılda tutulması gereken, kurgusal oyunlar değil bunlar… Gerçekten de doğal akışa bıraktığınızda, sadece sohbet etmeniz yetiyor birbirinizle… Biz tam da böyle oynuyoruz bu oyunları… Akışına bırakarak…

Öfke oyunlarının da bu şekilde oynanabildiğini söylüyor Ayben: “Çocuğun, duygularını dışa vurmasına izin vermek, hislerinin doğal olduğunu deneyimletmek ama olumsuz davranışların kabul edilemez olduğunu oyun vasıtasıyla öğretmek önemli. Çocuklar en iyi oyunla öğrenir çünkü…”

Her ne kadar “oyun” deyince aklımıza çocuklar gelse de, Ayben’in terapötik oyunları tüm aile için aslında… Bizim evde bunları hep birlikte oynuyoruz ve hepimize iyi geliyor. 

En küçüğümüz şu an sadece dağıtarak oynuyor ama olsun.

Ayben Ertem oyunları aslında tüm aile için geliştirdiğini anlatıyor. Bu oyunları oynarken herkesin kendisiyle bağlantıya geçmesini hedeflediğini, kendi kendine “Şu an nasıl hissediyorum? Bedenimde neler oluyor? Kalbimin hızlı atması ya da boynuma giren ağrı bana ne diyor?” diye sormasını hedeflediğini söylüyor. “Kendimizle bağlantıda olalım, dengede olalım ki suçlayıcı olmayalım, olaylar karşısında ilgisiz ya da tamamen boyun eğici olmayalım. Bir dengede duralım.”

Çocukların kendi duygularını tanımaları, kendilerini nasıl hissettiklerini fark etmelerine ve devamında karşı tarafın hislerinin farkına varmalarına yol açıyor. Ta taaaa, işte karşınızda empati! Eğer bu çocukluktan itibaren verilirse, yerleşirse harika. Kendini bilen, duygularını fark eden, bedeniyle bağlantıya geçen, empati kurabilen nesiller yetişebiliyor.

Çocukken bana “Anneni mi daha çok seviyorsun, babanı mı?” diye sorarlardı ve nefffffret ederdim bu sorudan! Ve densizlik olacağını bile bile Ayben’e sordum aynı soruyu: Oyunlarının hangisini en çok seviyorsun?

Yanıt şaşırtmadı beni: “Oyunlarımın hepsini seviyorum çünkü hepsinin yeri ayrı.”

Az Lakırtı Bol İletişim’i aile içi iletişimi desteklesin diye yaptım. Çok da etkili olduğunu görüyorum ve çok memnun kalıyorum. Sanıyorum Az Lakırtı Bol İletişim 2 gelecek.

Duygu Kartları, çocuklara duyguları tanıtmak, ifade etmelerini sağlatmak için önemli bir araç oldu. Hem meslektaşlarım, hem hocalarım, hem de aileler kullanıyor ve bu çok mutlu ediyor beni…

Bekle Sabret Kazan, olumlu davranışları, beklemeyi sabretmeyi öğreten güzel bir board oyunu oldu. Binbir surat, drama board oyunu eksikliğini giderdi ve çok beğeniliyor.

Yeni bir dikkat oyunumuz çıktı. Hem hızlı hem dikkatli olmayı gerektiren bir board oyunu olduğu için adını Hızlı ve Dikkatli koydum. Tepki süresi doğru aksiyon için önemlidir.

Sonuç olarak yaptığım her oyunun ayrı bir yeri var bende ve geribildirimler olumlu olduğunda çok mutlu oluyorum.

Ayben en sevdiği oyunu söylemedi ama benim favorim Az Lakırtı Bol İletişim. Ve bu yazının altına yorum bırakan bir kişiye bu oyunu hediye etmesini rica ettim. Ama sonra kendi favorimi herkese dayatmak içime sinmedi, tercihi okura bırakayım dedim. Yorumunuzda tercihinizi yazarsanız, Az Lakırtı Bol İletişim, Duygu Kartları, Bekle-Sabret-Kazan ve Hızlı ve Dikkatli oyunlarından birini, çekilişle belirleyeceğim bir Blogcu Anne okuruna hediye edeceğim. Oyunların ayrıntılarını Ayben’in websitesinden inceleyebilirsiniz.

Sohbetimiz sırasında Ayben, ebevyenlerin çocuklarıyla önce evde iletişim kurmayı denemelerini, çözememeleri halinde psikologdan yardım almalarını söylemişti.

Çekirdek ailede iletişimi oturtmak lazım. Herkes telefonları, tabletleri bir bıraksın, birbirini tanısın, konuşsun: Çocuklar nasıl hissediyor? İşe gitmeyen anne perişan; bütün gün evde nasıl hissediyor, ne yapmak istiyor, beklentisi ne? Çalışan anne hem çalışıyor, hem çocuklarla ilgileniyor, hem ev işi yapıyor. Bunlar konuşulsun oyunlarla.. Baktınız evde çözemiyorsunuz.. Evet o zaman psikoloğa gidin. Ama önce evde kendiniz deneyin. Belki de basit bir iletişimle çözülecek sorunlarınız…

Biz zamane ebeveynlerinin üzerinde çok baskı var. Bir yandan çocuklarımızla kaliteli vakit geçireceğiz diye kendimizi paralarken bir yandan okul taksitlerini yetiştirmek için deli gibi çalışıyoruz. Kardeş yapsak dert, yapmasak ayrı dert, uykusuzluk, sağlıkla ilgili endişeler, gelecek kaygısı derken büyük resmi kaçırabiliyoruz. Ayben’in bu oyunları, bu büyük resmi yakalamaya yardımcı olan araçlardan biri… Bize çok iyi geldi. İletişimde nereden başlayacağını bilemeyen, koptuğunu ya da kopmak üzere olduğunu hisseden, kopmak istemediği için bir şeyler yapması gerektiğini düşünen ebeveynlere içtenlikle tavsiye ediyorum.

***

Kazanan Zeynep oldu, kendisiyle iletişime geçtik.

Ayben ile Terapötik Etkinlikler

Bu yazı, Ayben ile Terapötik Etkinlikler’in desteğiyle yayınlanmıştır ancak yazdıklarım kendi fikirlerimdir. Ayben’le Terapötik Etkinlikler ile ilgili web sitesinden daha fazla bilgi alabilir ve oyunları inceleyebilir, Facebook ve Instagram sayfalarını takip edebilirsiniz.